ภาวะเจริญพันธุ์

การเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในคนข้ามเพศ

คนข้ามเพศจำนวนมากปรารถนาจะมีบุตร ไม่ว่าจะมีหรือไม่มีพันธุกรรมที่เกี่ยวข้องกับตนเอง มีการศึกษาพบว่าร้อยละ 40 ของคนข้ามเพศที่ใช้บริการเพื่อการข้ามเพศใช้เทคโนโลยีเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์การรักษาเพื่อการข้ามเพศด้วยฮอร์โมนและการผ่าตัดหลายชนิดส่งผลในเชิงลบต่อการเจริญพันธุ์ มีรายงานว่าการใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจนในหญิงข้ามเพศบางรายทำให้การสร้างอสุจิให้แย่ลงโดยไม่สามารถแก้ไขให้กลับมาดีเท่าเดิมได้ ซึ่งจะแตกต่างจากการใช้ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนในผู้ชายข้ามเพศ โดยเมื่อหยุดใช้ฮอร์โมนก็สามารถที่จะกลับมาตกไข่ได้ตามปกติและสามารถตั้งครรภ์ได้เองถ้ายังมีอวัยวะสืบพันธุ์ภายในตามปกติและมีรายงานว่าเด็กที่คลอดออกมามีสุขภาพปกติไม่ต่างไปจากเด็กที่คลอดจากผู้ที่ไม่เคยใช้ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรน อย่างไรก็ตามการตั้งครรภ์อาจจะเป็นประสบการณ์ที่ไม่พึงปรารถนาในชายข้ามเพศเพราะเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นหญิง

การผ่าตัดแปลงเพศที่มีการตัดต่อมเพศออกไป ทำให้คนข้ามเพศไม่สามารถสร้างเซลล์สืบพันธุ์ของตนเองได้อีกต่อไป ทำให้ไม่สามารถมีบุตรที่มีพันธุกรรมของตนเอง ด้วยวิธีธรรมชาติได้นอกจากนี้การตัดมดลูกของผู้ชายข้ามเพศจะไม่สามารถทำให้ผู้ชายข้ามเพศตั้งครรภ์เองได้อีกคนข้ามเพศควรพิจารณาเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ก่อนรับบริการเพื่อการข้ามเพศที่มีผลต่อการเจริญพันธุ์เช่นการรับฮอร์โมน หรือการผ่าตัดแปลงเพศ ผู้ให้การรักษาไม่ว่าจะเป็นแพทย์ที่สั่งจ่ายฮอร์โมน แพทย์ผ่าตัด หรือบุคลากรทางสุขภาพจิต ควรให้การปรึกษาและวางแผนเรื่องการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ รวมทั้งแนะแนวทางการสร้างครอบครัว ก่อนเริ่มให้การรักษา

การเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในหญิงข้ามเพศวัยรุ่นและวัยผู้ใหญ่ 

ในกรณีผู้หญิงข้ามเพศที่ยังไม่ได้ผ่าตัดแปลงเพศ และมีการใช้ฮอร์โมนเพื่อการข้ามเพศแล้ว การหยุดฮอร์โมนอาจทำให้สามารถกลับมามีการสร้างน้ำเชื้อได้และสามารถมีบุตรได้เอง โดยพิจารณาเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์โดยการหยุดฮอร์โมนข้ามเพศ แล้วติดตามจนกว่าจะตรวจพบอสุจิเพิ่มขึ้น แล้วจึงส่งต่อไปยังสถาบันที่เหมาะสม

• ถ้าสามารถหลั่งน้ำ เชื้อเองได้พิจารณาแช่แข็งน้ำเชื้อ
• ถ้าไม่สามารถหลั่งน้ำ เชื้อได้หรือตรวจพบอสุจิปริมาณน้อยหรือไม่พบอสุจิน้ำ เชื้อ แนะนำ ให้ผ่าตัดเก็บและแช่แข็งอสุจิหรือชิ้นเนื้ออัณฑะ

ถ้าหากยังไม่มีไข่ของหญิงเพศกำเนิดให้ผสมหญิงข้ามเพศ อาจพิจารณาเก็บน้ำเชื้อแช่แข็งไว้ก่อน หรือผสมน้ำเชื้อตนเองกับไข่บริจาค หรือของคู่สมรสตามกฎหมายที่มีความสัมพันธ์มั่นคง โดยการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์สามารถทำได้โดยการแช่แข็งตัวอ่อนที่ผสมแล้ว หรือเก็บน้ำเชื้อแช่แข็งเพียงวิธีใดวิธีหนึ่งหรือสองวิธีร่วมกัน โดยการเก็บเชื้ออสุจิแนะนำ ให้ทำก่อนเริ่มให้ฮอร์โมนหรือเร็วที่สุดหลังเริ่มให้ฮอร์โมนเอสโตรเจน นอกจากนี้อาจพิจารณาเก็บเนื้ออัณฑะแช่แข็งระหว่างการรับการผ่าตัดอัณฑะ แนะนำ ให้ส่งต่อผู้หญิงข้ามเพศที่และต้องการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ไปยังสถาบันที่เหมาะสมเพื่อพิจารณาเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยวิธีการต่างๆ ดังกล่าว

การเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในเด็กหญิงข้ามเพศในช่วงก่อนเข้าวัยรุ่น

เด็กหญิงข้ามเพศที่ได้รับยา GnRHanalogues เพื่อยับยั้งการเข้าสู่วัยรุ่นสามารถเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ได้โดยหยุดยา GnRHanalogues เพื่อให้ร่างกายมีการเข้าวัยรุ่นแล้วหลั่งอสุจิเพื่อแช่แข็งน้ำเชื้อได้ ทั้งนี้ผู้รักษาควรแนะนำเกี่ยวกับผลของการหยุดยา GnRHanalogues ที่จะทำให้มีลักษณะทุติยภูมิของเพศชายเกิดขึ้นได้

ในกรณีที่เด็กหญิงข้ามเพศไม่ต้องการหยุดยา GnRHanalogues เนื่องจากกังวลเรื่องลักษณะทุติยภูมิของเพศชายที่อาจเกิดขึ้นจะไม่สามารถหลั่งอสุจิได้จึงไม่สามารถเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการแช่แข็งน้ำเชื้อได้ แพทย์อาจพิจารณาส่งต่อเด็กหญิงข้ามเพศกลุ่มนี้ไปยังสถาบันที่เหมาะสม เพื่อพิจารณาการผ่าตัด เก็บ และแช่แข็งชิ้นเนื้ออัณฑะ อย่างไรก็ตาม วิธีนี้ยังไม่ถูกใช้อย่างแพร่หลายและยังอยู่ในระหว่างการศึกษาวิจัย ซึ่งมีข้อมูลน้อยกว่าการแช่แข็งน้ำเชื้อ

การเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในชายข้ามเพศวัยรุ่นและวัยผู้ใหญ่

ผู้ชายข้ามเพศมีมดลูกและรังไข่และใช้ฮอร์โมนเพื่อการข้ามเพศแล้วการหยุดฮอร์โมนจะทำให้สามารถกลับมามีไข่ตก และสามารถตั้งครรภ์ได้เองก่อนกลับมามีประจำเดือน ในกรณีที่ชายข้ามเพศต้องการผ่าตัดแปลงเพศ ซึ่งต้องมีการตัดมดลูกและรังไข่ออกและต้องการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์แนะนำให้ส่งผู้รับบริการไปยังสถาบันที่เหมาะสม เพื่อเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการกระตุ้นไข่ เก็บไข่ และแช่แข็งไข่ ทั้งนี้ผู้รักษาควรแนะนำผู้รับบริการว่าการกระตุ้นไข่และเก็บไข่จะทำทางช่องคลอดหรือทางหน้าท้อง และต้องมีการหยุดฮอร์โมน เพื่อการข้ามเพศขณะรับการกระตุ้นและเก็บไข่

อีกประเด็นหนึ่งที่ต้องพิจารณาในการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในผู้ชายข้ามเพศ คือ การกระตุ้นไข่จะทำให้มีฮอร์โมนเพศหญิงเพิ่มสูงขึ้น และอาจมีประจำเดือนมาได้ซึ่งสิ่งเหล่านี้ อาจก่อให้เกิดความคับข้องใจแก่ผู้รับบริการได้ แพทย์จึงอาจพิจารณาใช้ยา Aromatase Inhibitor เพื่อลดระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนระหว่างการกระตุ้นไข่ เพื่อไม่ให้มีลักษณะทุติยภูมิของเพศหญิงที่สูงขึ้นมากเกินไป ในกรณีที่ชายข้ามเพศไม่ยินยอมรับผลข้างเคียงหรือภาวะแทรกซ้อนที่จะตามมาจากการกระตุ้นไข่และเก็บไข่ทางช่องคลอดหรือหน้าท้อง แพทย์อาจพิจารณาส่งต่อผู้รับบริการที่ไปยังสถาบันที่เหมาะสมเพื่อพิจารณาการผ่าตัดเก็บและแช่แข็งชิ้นเนื้อรังไข่ โดยหากผู้รับบริการต้องการผ่าตัดแปลงเพศ สามารถเก็บชิ้นเนื้อรังไข่พร้อมกับการผ่าตัดรังไข่ได้ โดยในปัจจุบันการเก็บชิ้นเนื้อรังไข่แช่แข็งเป็นอีกหนึ่งวิธีมาตรฐานในการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในหญิงที่ต้องรับการรักษาที่ส่งผลต่อการเจริญพันธุ์เช่น ผ่าตัดรังไข่เพื่อรักษามะเร็ง เป็นต้น ชายข้ามเพศอาจพิจารณาเก็บไข่แช่แข็งไว้ก่อนหรือผสมไข่ตนเองกับน้ำ เชื้อบริจาคหรือของคู่สมรสตามกฎหมายที่มีความสัมพันธ์มั่นคง โดยอาจเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการแช่แข็งตัวอ่อนหรือไข่เพียงวิธีใดวิธีหนึ่งหรือสองวิธีร่วมกัน

การเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ในเด็กชายข้ามเพศในช่วงก่อนเข้าวัยรุ่น

เด็กชายข้ามเพศที่รับการรักษาเพื่อการข้ามเพศหลังเข้าสู่วัยรุ่นจะมีลักษณะร่างกายจากอิทธิพลของฮอร์โมนเพศหญิงจากรังไข่แล้ว จึงสามารถรับการกระตุ้นไข่ได้แนะนำ ให้ส่งต่อผู้รับบริการที่ต้องการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์หลังเข้าวัยรุ่นและยินยอมที่จะรับการกระตุ้นไข่และเก็บไข่ทางช่องคลอดหรือทางหน้าท้อง ไปยังสถาบันที่เหมาะสมเพื่อพิจารณาเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการกระตุ้นไข่ เก็บไข่ และแช่แข็งไข่ต่อไป

เด็กชายข้ามเพศก่อนเข้าวัยรุ่นที่ได้รับยา GnRH analogues เพื่อยับยั้งการเข้าสู่วัยรุ่น อาจหยุดยา GnRH analogues เพื่อให้มีการเข้าสู่วัยรุ่น แล้วเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการกระตุ้นไข่ เก็บไข่ และแช่แข็งไข่ได้ โดยควรให้คำ แนะนำ เกี่ยวกับผลของการหยุดยา GnRH analogues ต่อการมีลักษณะทุติยภูมิของเพศหญิง ทั้งนี้แพทย์อาจพิจารณาใช้ยา aromatase inhibitor เพื่อลดระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนระหว่างการกระตุ้นไข่เพื่อไม่ให้มีลักษณะของเพศหญิงที่มากเกินไป

เด็กชายข้ามเพศก่อนเข้าวัยรุ่นที่รับยา GnRH analogues และปฏิเสธที่จะหยุดยาจะไม่มีการตกไข่ จึงไม่สามารถเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการกระตุ้นไข่ได้แพทย์อาจพิจารณาส่งต่อผู้รับบริการที่ต้องการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ก่อนเข้าวัยรุ่นไปยังสถาบันที่เหมาะสมเพื่อพิจารณาการผ่าตัด เก็บและแช่แข็งชิ้นเนื้อรังไข่หรือรังไข่ทั้งหมด ทั้งนี้การแช่แข็งชิ้นเนื้อรังไข่ในช่วงก่อนเข้าวัยรุ่นยังอยู่ในขั้นตอนของการศึกษาวิจัยและยังมีข้อมูลน้อยกว่าการเก็บรักษาภาวะเจริญพันธุ์ด้วยการแช่แข็งไข่หรือแช่แข็งชิ้นเนื้อรังไข่ในช่วงหลังเข้าวัยรุ่นแล้ว
 

ที่มา: การให้บริการคนข้ามเพศเกี่ยวกับการเจริญพันธุ์ (Reproductive Services for Transgender People) : คู่มือการให้บริการสุขภาพคนข้ามเพศประเทศไทย ศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านสุขภาพคนข้ามเพศจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (IHRI)